Księgarnia Warszawa

Wstęp
Poznanie psychologicznych uwarunkowań postępowania jednostki w trakcie zaspokajania własnych potrzeb fizjologicznych, w tym między innymi procesów uczenia się, zapamiętywania i spostrzegania potrzeb i motywów, postaw i preferencji czy osobowości jest konieczne do zrozumienia, dlaczego ludzie zachowują się różnie mając do dyspozycji podobną żywność. W czterech początkowych rozdziałach niniejszego opracowania została przedstawiona ta problematyka, z uwzględnieniem wyjaśnień zaczerpniętych z psychologii, także socjologii, jak również przykładów ze sfery żywności i żywienia. Pojęcie zachowanie żywieniowe opisujące postępowanie człowieka w trakcie zaspokajania potrzeby głodu i pragnienia powinno być omawiane w szerokim kontekście i tak też uczyniły autorki. Jednak uwaga czytelnika przede wszystkim została skoncentrowana na psychologicznym wglądzie w zachowanie człowieka. Jego geneza została przedstawiona zarówno z uwzględnieniem poglądów behawioiystów, jak i psychologów społecznych. Omówione zostały zatem behawiorystyczne i społeczne formy uczenia się, zwrócono także uwagę na znaczenie czynników poznawczych w kształtowaniu zachowań żywieniowych. W drugiej części opracowania, w formie dwóch rozdziałów, przedstawione zostały patologiczne zachowania żywieniowe, w tym dużą uwagę poświęcono otyłości, anoreksji i bulimii. Poza charakterystyką wymienionych zaburzeń żywieniowych, przedstawiona została ich etiologia, wykorzystano przy tym różne perspektywy, w tym poznawczo-behawioralną, społeczną i rodzinną, w wyjaśnianiu istoty zaburzeń żywieniowych.

W pracy przedstawione zostały zagadnienia, przy pomocy których można wyjaśniać, dlaczego ludzie zachowują się w określony sposób, dlaczego niektórzy chcą zmiany swoich dotychczasowych zachowań żywieniowych, a inni wprost odwrotnie, i wreszcie dlaczego niektórzy potrafią dokonać długotrwałej zmiany, inni zaś tego nie potrafią. Ta empiryczna wiedza może być stosowana w praktyce profilaktycznej, promocyjnej i edukacji zdrowotnej.

Psychologia żywienia może zainteresować nie tylko studentów kierunków związanych z żywnością i żywieniem, dietetyków, lekarzy, osoby zajmujące się promocją zdrowego stylu życia, ale także każdą osobę, która pragnie zrozumieć mechanizm powstawania zachowań żywieniowych, próbuje wyjaśnić dlaczego zachowuje się w określony sposób, i wreszcie chce zrozumieć, dlaczego mimo ogromnych wysiłków nie jest w stanie dokonać zmiany w swoim sposobie żywienia.

Książka ta jest skierowana również do osób z zaburzeniami odżywiania, a także osób, w których najbliższym otoczeniu takie osoby się znajdują. Poznanie przyczyn występowania zaburzeń żywieniowych oraz zrozumienie ich złożoności z uwzględnieniem przede wszystkim perspektywy psychologicznej jest niezbędne do rozpoczęcia działań ograniczających ich występowanie.

Wstęp ... 7

1. Wprowadzenie do psychologii ... 9
1.1 Cele i zadania psychologii ... 10
1.2. Przetwarzanie informacji przez człowieka ... 11
1.2.1. Język, komunikowanie się i pamięć ... 11
1.2.2. Myślenie i rozumowanie ... 13
1.3. Spostrzeganie ... 14
1.4. Motywacja do działania ... 15
1.4.1. Motywacja i emocje ... 16
1.4.2. Kontrola poznawcza ... 16
1.5. Zachowanie ... 17
1.5.1. Zachowanie a czynniki osobowe i środowiskowe ... 17
1.5.2. Społeczne podstawy zachowania ... 18
1.6. Zachowanie jednostki a żywność ... 20
1.6.1. Rodzaje zachowań żywieniowych ... 21
1.6.2. Uwarunkowania zachowań żywieniowych ... 23

2. Teoretyczne modele zachowań żywieniowych ... 26
2.1. Teoria uzasadnionego działania i planowanego zachowania ... 26
2.2. Teoria uczenia się ... 29
2.2.1. Warunkowanie sprawcze ... 31
2.2.2. Warunkowanie klasyczne ... 33
2.2.3. Uczenie się przez obserwację ... 34

3. Psychospołeczne uwarunkowania zachowań żywieniowych ... 38
3.1. Cechy demograficzne i zawodowe ... 38
3.2. Motywy i potrzeby ... 40
3.3. Żywność jako środek zaspokajania potrzeb społecznych ... 43
3.4. Kontakty społeczne ... 46
3.5. Postrzeganie własnego ciała ... 48
3.6. Stany emocjonalne ... 49
3.6.1. Pozytywne emocje ... 49
3.6.2. Emocje negatywne ... 50
3.6.3. Stres ... 51
3.6.4. Żywienie emocjonalne ... 53
3.7. Preferencje żywieniowe ... 53
3.8. Postawy względem żywności i żywienia a zachowania ... 58
3.8.1. Istota postawy ... 58
3.8.2. Postawy wobec żywności ... 65
3.8.3. Postawy utajone ... 69
3.8.4. Związek postaw z zachowaniami ... 73

4. Cechy osobowości a zachowania żywieniowe ... 78
4.1. Definicja osobowości ... 78
4.2. Teorie ujmujące osobowość jako zespół cech ... 78
4.2.1. Cechowa teoria osobowości Allporta ... 79
4.2.2. Czynnikowa teoria osobowości Cattela ... 79
4.2.3. Trójczynnikowa teoria osobowości Eysencka ... 80
4.3. Pięcioczynnikowy Model Osobowości ... 81
4.3.1. Neurotyczność ... 81
4.3.2. Ekstrawersja ... 82
4.3.3. Otwartość na doświadczenie ... 82
4.3.4. Ugodowość ... 83
4.3.5. Sumienność ... 84
4.3.6. Związek NEOAC z innymi cechami indywidualnymi jednostki ... 85
4.4. Wpływ cech osobowości na zachowania żywieniowe ... 86
4.4.1. Cechy NEOAC a prawidłowe zachowania żywieniowe ... 86
4.4.2. Model osobowości NEOAC a prozdrowotne zachowania żywieniowe kobiet ... 87
4.4.3. Neurotyczność i ekstrawersja a nieprawidłowe zachowania żywieniowe ... 91
4.4.4. Cechy osobowościowo-temperamentalne a nieprawidłowości żywieniowe ... 92
4.5. Cechy osobowości a przewidywanie zachowań ... 93

5. Patologia zachowań żywieniowych – zaburzenia odżywiania ... 95
5.1. Etiologia zaburzeń odżywiania ... 96
5.2. Czynniki ryzyka i cechy indywidualne jednostki ... 97
5.3. Perspektywa poznawczo-behawioralna ... 100
5.3.1. Zachowanie ... 100
5.3.2. Schematy poznawcze ... 101
5.3.3. Emocje ... 101
5.3.4. Środowisko i biologia ... 101
5.4. Perspektywa rodzinna ... 102
5.5. Podłoże kulturowe zaburzeń odżywiania ... 102
5.5.1. Zaburzenia odżywiania jako wyraz realizacji normy szczupłej sylwetki ... 103
5.5.2. Zaburzenia odżywiania jako wyraz realizacji norm osiągnięć społecznych ... 104
5.5.3. Zaburzenia odżywiania jako wyraz realizacji normy utrzymania dobrej kondycji fizycznej ... 105
5.5.4. Zaburzenia odżywiania jako wyraz przynależności do kultury zachodniej ... 106
5.6. Anoreksja psychiczna (anorexia nervosa) ... 108
5.6.1. Wpływ na psychikę ... 108
5.6.2. Cechy rodziny anorektycznej ... 108
5.6.3. Funkcjonowanie rodziny anorektycznej ... 109
5.7. Bulimia psychiczna (bulimia nervosa) ... 112
5.7.1. Konsekwencje psychiczne ... 113
5.7.2. Źródła bulimii ... 114
5.7.3. Funkcjonowanie środowiska rodzinnego ... 115
5.8. Kompulsywne objadanie się ... 117
5.8.1. Perspektywa psychiczna ... 118
5.8.2. Perspektywa społeczna ... 119

6. Psychologiczne i społeczne aspekty otyłości ... 120
6.1. Otyłość w ujęciu różnych teorii psychologicznych ... 120
6.2. Przyczyny i konsekwencje psychiczne otyłości ... 121
6.2.1. Zaburzenia mechanizmu samoregulacji ... 121
6.2.2. Oczekiwania wobec samego siebie i predyspozycje osobowościowe ... 122
6.2.3. Emocje a jedzenie ... 123
6.2.4. Wpływ na psychikę ... 124
6.3. Otyłość z perspektywy społecznej ... 125
6.3.1. Nadwaga jako wynik konsumpcji ... 125
6.3.2. Stereotypy dotyczące osób otyłych ... 126
6.3.3. Społeczne przyczyny otyłości ... 126
6.4. Problem otyłości u dzieci ... 127
6.4.1. Wpływ otyłości na spostrzeganie siebie ... 127
6.4.2. Specyfi ka tożsamości dziecka otyłego ... 128
6.4.3. Funkcjonowanie rodziny dziecka otyłego ... 129
6.4.4. Terapia dziecka otyłego ... 129
6.5. Wielostronne podejście do leczenia otyłości ... 131
6.6. Psychologiczne przyczyny niepowodzeń w odchudzaniu ... 132
6.6.1. Niedostateczna motywacja ... 132
6.6.2. Brak kontroli łaknienia ... 133
6.6.3. Lęk przed zmianą ... 135

Podsumowanie ... 138
Bibliografia ... 140

Kategorie: Technologia żywności,